มัทนะพาธา ตำนานรักดอกกุหลาบ
พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าฯ ทรงพระราชนิพนธ์ พ.ศ. ๒๔๖๖ เป็นละครพูดคำฉันท์เล่มแรกในวรรณคดีไทย แบบเหมือนนาฏวรรณคดีสันสกฤต เหมาะสำหรับอ่านยิ่งกว่าแสดงบนเวที ฉากและท้องเรื่องทั้งหมดเป็นสมัยภารตะโบราณ เนื้อเรื่องทั้งหมดทรงคิดขึ้นเอง ทรงเล่าตำนานของดอกกุหลาบตามที่ทรงคิดเอง ชื่อเรื่องมัทนะ แปลว่าความมึนเมา พาธาแปลว่า ความเจ็บไข้ความเดือดร้อนรวมแปลว่าความลุ่มหลงทำให้เกิดทุกข์หรือความรักทำให้เป็นทุกข์ ความมุ่งหมาย เพื่อสำหรับใช้อ่านและแสดงละคร ทำนองแต่ง เป็นบทละครพูดคำฉันท์ คือมีทั้งกาพย์ ฉันท์ และมีบทสนทนาแทรก กาพย์ที่ใช้ทั้งยานี ๑๑ ฉบัง ๑๖ สุรางคนางค์ ๒๘ ฉันท์มีหลายชนิด เนื้อเรื่อง แบ่งเป็น ๒ ภาค คือภาคสวรรค์ และภาคพื้นดิน ภาคสวรรค์กล่าวถึงสุเทษณ์เทพบุตรหลงรักนางฟ้าชื่อมัทนา แต่นางไม่ยินยอมจึงสาปให้นางลงมาเกิดเป็นดอกกุหลาบ ถึงเวลาคืนวันเพ็ญจะกลายร่างเป็นหญิงได้ครั้งหนึ่ง ถ้าเกิดความรักและแต่งงานใครจึงจะพ้นคำสาป ถ้าทนทุกข์ทรมานเพราะความรักให้อ้อนวอนสุเทษณ์จึงจะพ้นโทษ พระฤๅษีชื่อกาละทรรศิน พระกาละทรรศินเล็งญาณรู้จึงขุดไปปลูกไว้ใกล้อาศรม ท้าวชัยเสนกษัตริย์เมืองหนึ่งเ